Natuur en klimaat

De Aarde is met al haar natuurlijke rijkdommen van levensbelang voor elke vorm van leven. Ze biedt een onderkomen aan een enorme verscheidenheid aan ecosystemen en aan planten- en diersoorten. Deze biodiversiteit vormt de basis van onze voedselproductie en is essentieel voor een gezonde leefomgeving. Zo bespaart groen in steden en dorpen energie en vermindert het de kans op wateroverlast en hittestress. Natuur is geen luxe, maar het fundament van het bestaan van mensen en dieren. Het is onze plicht om te zorgen voor een leefbare Aarde, nu en in de toekomst. De provincie heeft hier een belangrijke rol in.

Er is sprake van een levensbedreigende klimaat- en biodiversiteitscrisis, die steeds zichtbaarder wordt. Het verlies aan biodiversiteit veroorzaakt meer klimaatverandering, en andersom. Deze neerwaartse spiraal moet doorbroken worden. En het kan! Om deze crises op te lossen, moeten ze wel in samenhang worden aangepakt. Nederland heeft als meest veedichte land van de wereld veel invloed op het klimaat en de biodiversiteit. Natuurgebieden zijn uitgekleed en vervolgens is de verantwoordelijkheid voor het beheer door het Rijk afgeschoven op de provincies. Van de oorspronkelijke biodiversiteit is maar 15% over. Overbemesting, stikstof en verdroging brengen de overgebleven natuur ernstige schade toe. Ook de klimaatcrisis heeft een vernietigende impact op natuur en leefgemeenschappen. Rijke landen, grote bedrijven en vervuilende industrie dragen onevenredig veel bij aan klimaat- en natuurschade, terwijl de rekening elders en bij volgende generaties wordt neergelegd. Een eerlijk klimaatbeleid is nodig om deze crisis te beteugelen: de grootste vervuilers en de breedste schouders dragen de zwaarste lasten. De keuze voor een groene, gezonde leefomgeving in Gelderland is een politieke keuze. Dit vraagt om een allesomvattende aanpak, waarbij biodiversiteitsmaatregelen gecombineerd worden met klimaatplannen. De belangrijkste maatregel om de crises te keren is het verkleinen van de provinciale ecologische voetafdruk binnen de draagkracht van de Aarde. Door een gezonde voedselproductie, het verbinden en versterken van natuur- en leefgebieden, het verminderen van energiegebruik, uitstoot van schadelijke stoffen en gebruik van grondstoffen en door een natuurinclusieve transitie naar duurzame energie. Alleen dán krijgt de natuur de kans om te herstellen en blijft de Aarde leefbaar.

Natuurinclusieve energietransitie

Een natuurinclusieve energietransitie kan alleen gerealiseerd worden als er fors energie wordt bespaard. Want energie die niet wordt gebruikt, hoeft ook niet te worden opgewekt. De provincie stelt ambitieuze doelen, minimaal in lijn met die van de EU, namelijk 50% energiebesparing in 2030. Zo wordt de opgave voor de transitie naar 100% duurzame energiebronnen kleiner. De energie die we dan nog nodig hebben, wordt zoveel mogelijk lokaal en kleinschalig opgewekt en opgeslagen, waarbij versterken van de biodiversiteit het uitgangspunt is. Inwoners profiteren bovendien van de opbrengsten van de energietransitie. In 2030 wordt alle energie duurzaam opgewekt, tot die tijd worden ambitieuze tussendoelen nagestreefd.

• Er komt een integraal energietransitieplan voor de besparing van energie, de verduurzaming van de energieproductie en de ecologische inpassing daarvan.

• Gelderland zet zich in voor een rechtvaardige energietransitie, om energiearmoede tegen te gaan. Ze helpt inwoners samen met lokale overheden om energie te besparen, bijvoorbeeld door energiecoaches en FIXbrigades die (gratis) helpen, onder andere met isoleren.

• Onnodig energiegebruik wordt aan banden gelegd, bijvoorbeeld door dynamische wegverlichting en het tegengaan van verlichting van kantoren na werktijd.

• De provincie legt regels vast in de Omgevingsverordening om te waarborgen dat de energietransitie natuurinclusief plaatsvindt.

• De provincie bevordert pilots met innovatieve, schone energietechnieken die geen schade aanrichten aan de ecologie.

• Samen met gemeenten en waterschappen, realiseert de provincie publieke, duurzame energieopwekking en -infrastructuur, zodat de opbrengst kan worden geïnvesteerd in verdere verduurzaming.

• Wind- en zonne-energie worden mogelijk gemaakt op locaties waar mensen, dieren en natuur er geen of weinig hinder van ondervinden.

• Daken blijven niet langer onbenut. Zonnepanelen op daken wordt de norm. Gelderland subsidieert, stimuleert en faciliteert de aanleg van zonnepanelen op gebouwen.

• Er worden geen windmolens en zonnepanelen geplaatst in Natura 2000-gebieden, zoals de Veluwe, en het Gelders Natuurnetwerk.

• Er komen geen zonneparken in de natuur en in principe ook niet op landbouwgrond. Een zonneladder, die de volgorde bepaalt van aanleg, is onderdeel van het afwegingskader.

• De beste diervriendelijke technieken, zoals een vogelradar en stilstandvoorziening, worden verplicht om slachtoffers door windturbines te voorkomen. Hetzelfde geldt voor waterkrachtcentrales, waarbij vispasseerbaarheid een harde voorwaarde is.

• Beleid voor duurzame warmteopwekking en -distributie maakt onderdeel uit van het energietransitieplan, evenals de ondersteuning van burgercoöperaties.

• De provincie vervult haar regierol in de Regionale Energiestrategieën actief, stimuleert en ondersteunt gemeenten, zorgt voor goede afstemming en versnelt de energietransitie. Er worden natuurinclusieve keuzes gemaakt over duurzame energieopwekking en ecologische en ruimtelijke inpassing.

• Gelderland onderzoekt en stimuleert de opslag van energie door middel van thuisbatterijen, kantoorbatterijen, buurtbatterijen en andere kleinschalige opslagsystemen.

• De provincie stimuleert de oprichting van energiecoöperaties in lokaal eigendom.

• Duurzame lage-temperatuurbronnen worden gebruikt om woningen en andere gebouwen te verwarmen. Restwarmte wordt lokaal ingezet.

• De provincie stimuleert onderzoek naar en ontwikkeling van groene waterstof afkomstig van wind- en zonne-energie voor opslag.

• Er wordt niet geïnvesteerd in warmtenetten vanuit de fossiele industrie, zoals raffinaderijen, en vanuit biomassa- en afvalverbrandingsinstallaties.

• De provincie verleent op geen enkele wijze medewerking aan de bouw van nieuwe kolenof kerncentrales, (schalie)gaswinning, fracking, bedrijfsmatige houtstookinstallaties of projecten voor het verkrijgen van energie uit biomassa en dierlijke afvalstoffen.

Gelderland klimaatrechtvaardig

Iedereen heeft recht op een leven op een gezonde Aarde. Er liggen geweldige kansen om aangenamer te wonen, ons vervoer te verbeteren, schone energie op te wekken en gezonder voedsel te produceren, binnen de draagkracht van de Aarde. Het verkleinen van de gehele provinciale voetafdruk is van groot belang om klimaatverandering tegen te gaan. We kunnen gevaarlijke opwarming van de Aarde beperken door te bouwen aan een gezonde, toekomstbestendige samenleving, waarin vervuiling wordt belast en vergroening wordt beloond. Daarvoor is wel nodig dat de provincie zich richt op maatregelen om de bron van het probleem aan te pakken, in plaats van schijnoplossingen in te zetten en aan symptoombestrijding te doen. Daarnaast moet ingezet worden op een rechtvaardige aanpak van klimaatverandering. Klimaatvriendelijk leven wordt voor iedereen betaalbaar.

• Gelderland levert een maximale inspanning om de opwarming van de Aarde te beperken tot een bovengrens van 1,5 graad Celsius, conform het klimaatakkoord van Parijs. Uiterlijk in 2030 is Gelderland klimaatneutraal, daarna wordt zij klimaatpositief. Er komt een ambitieuzer Gelders Klimaatplan (GKP) inclusief begroting met concrete, afrekenbare tussendoelen over de emissie van broeikasgassen.

• Aanpak van broeikasgasemissies uit de landbouw is onderdeel van dit klimaatplan. De provincie neemt haar klimaatdoelstelling op in het omgevingsbeleid en geeft hieraan uitvoering in de Omgevingsverordening.

• Gelderland monitort jaarlijks de voortgang van klimaat- en biodiversiteitsdoelen, maakt een Klimaatbegroting en stimuleert burgerinitiatieven om klimaatoplossingen te versnellen.

• Natuurlijke, groene klimaatbuffers worden aangewezen ten behoeve van wateropvang, biodiversiteit, vasthouden van koolstof, tegengaan van hittestress en voorkomen van overstromingen. • Er komt een klimaatfonds om duurzaamheidsmaatregelen te stimuleren. Daarmee wordt onder andere ruim baan gegeven aan initiatieven die zorgen voor een milieu- en diervriendelijke verduurzaming van woningen (energieneutraal of -positief en gasloos). De provincie zorgt ervoor dat duurzaamheidssubsidies rechtvaardig worden verdeeld om klimaatarmoede tegen te gaan.

• Gelderland wordt fossielvrij en verzet zich tegen eventuele winning of proefboringen van fossiele brandstoffen, zoals schaliegas. Gelderland verbreekt de financiële banden met fossiele bedrijven en spoort andere organisaties aan hetzelfde te doen.

• De provincie stopt met het faciliteren van het verbranden van houtige biomassa en het vergisten van dierlijke mest voor de opwekking van warmte en elektriciteit. Dat soort biomassa wordt niet gesubsidieerd.

• Gelderland stelt duurzaamheidscriteria voor de verlening van subsidies en organisaties die investeringsbudget van de provincie ontvangen.

• De provincie investeert in maatregelen om de eiwittransitie te bevorderen.

• De provincie bevordert de aanleg van zoveel mogelijk groene walstroompunten voor de binnenvaart om zo de uitstoot van uitlaatgassen te verminderen.

• Alle overheidsgebouwen van de provincie worden verduurzaamd tot minimaal energielabel A.

Biodiversiteit vergroten, bomen beschermen

De biodiversiteit staat zwaar onder druk, vooral door toedoen van de bio-industrie en de intensieve landbouw. Systeemherstel, waarbij de onderliggende oorzaken van de achteruitgang worden weggenomen, is noodzakelijk. Bomen en bossen zijn daarbij van onschatbare waarde: ze filteren de lucht die door de industrie, de veehouderij en het verkeer wordt vervuild, ze brengen de temperatuur omlaag en bieden een thuis aan talloze diersoorten. De natuur wordt versterkt en daarmee ook de natuurlijke opslag van CO₂. De aanplant van bomen in steden en dorpen zorgt bovendien voor een aangenamer klimaat in tijden van hitte.

• Inheemse bomen en bossen worden divers en grootschalig aangeplant en krijgen een beschermde status.

• Kappen met kappen! Bomen mogen niet langer zonder zwaarwegende redenen sneuvelen. Bomen die naar aanleiding van eerdere kap worden herplant, worden niet meegeteld als aanplant van nieuwe bomen. Gelderland stopt met het verlenen van uitzonderingen op de herplantplicht.

• Landschapselementen, zoals houtwallen en sloten, blijven behouden en worden waar mogelijk versterkt en uitgebreid. Dit netwerk van groenblauwe dooradering verbindt leefgebieden en vergroot de biodiversiteit. Er komt verscherpte handhaving op het behoud van bestaande landschapselementen.

• Elke provinciale ontwikkeling draagt per saldo bij aan de verbetering van biodiversiteit of doet daar op zijn minst niets aan af.

• Wegbermen van provinciale wegen zijn ecologisch beheerd en ingericht, met speciale aandacht voor wilde bijen en andere insecten.

• Ter bescherming van de wilde bij komt er een registratie- en vergunningplicht voor bijenkasten.

• De provincie zet zich in om de openbare ruimte en gebouwen natuurinclusief in te richten, bijvoorbeeld door het plaatsen van vleermuiskasten.

• Een gezond ecosysteem is de belangrijkste oplossing voor overlast van bepaalde soorten. Tot die tijd zorgt de provincie voor een dier- en natuurvriendelijke aanpak, bijvoorbeeld door de omgeving aantrekkelijk te maken voor natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups.

Natuur verbinden en versterken

De natuur die nog over is in Gelderland moet natuur blijven! De natuur wordt versterkt en waar mogelijk vergroot. Door versnipperde natuurgebieden met elkaar en de Veluwe te verbinden, zijn er meer migratiemogelijkheden en krijgen planten- en diersoorten betere kansen om te overleven. Hierbij moeten ook natuurgebieden buiten de provincie worden betrokken, zoals de Oostvaardersplassen. Zo ontstaat er ruimte voor natuurontwikkeling, wordt de natuur robuust en kunnen kwetsbare ecosystemen zich herstellen. Ook buiten de beschermde natuurgebieden is natuurherstel noodzakelijk: op akkers, in weides, bermen, slootkanten, stedelijk groen en tuinen valt winst te behalen. Recreatie mag niet ten koste gaan van natuur en landschappelijke waarden. Daarom wordt het vermarkten van de natuur gestopt.

• De provincie stelt een heldere en ambitieuze visie op natuur en klimaat vast, met een goede beschrijving van de huidige staat van de natuur, de gewenste milieukwaliteit en een concreet, integraal plan om meer natuur te realiseren en klimaatverandering tegen te gaan.

• Om de bescherming van de intrinsieke waarde van natuur beter te verankeren, gaat de provincie samen met burgers, juristen en andere deskundigen de mogelijkheden onderzoeken om de natuur rechten te verlenen in de vorm van rechtspersoonlijkheid.

• De oorspronkelijke Ecologische Hoofdstructuur (EHS), een netwerk van aaneengesloten natuurgebieden, wordt uiterlijk in 2027 alsnog volledig gerealiseerd. De Gelderse ecologische verbindingszones moeten zo snel mogelijk worden gerealiseerd en ingericht. Bestaande verbindingszones moeten worden beschermd.

• Buiten de beschermde natuurgebieden wordt de Basiskwaliteit Natuur ingesteld: een norm waar de leefomgeving aan moet voldoen om deze leefbaar te houden voor natuur en mens.

• De provincie vermindert daar waar het kan het aantal provinciale wegen door natuurgebieden en legt daar geen nieuwe wegen aan om versnippering te voorkomen en de biodiversiteit te versterken.

• Het gebruik van prikkeldraad in de natuur wordt verboden en migratiebeperkende hekken worden zoveel mogelijk verwijderd en vermeden.

• Daadwerkelijke bescherming van dieren, natuur en milieu is het uitgangspunt bij beheerplannen voor de Natura 2000-gebieden en het verlenen van vergunningen.

• Bijzondere Provinciale Natuurgebieden, Nationale Parken, waterwingebieden en waardevolle cultuurlandschappen met een ecologische waarde, zoals de uiterwaarden van de Rijntakken, het Achterhoekse coulissenlandschap en de Veluwe, worden beschermd en het toezicht in natuurgebieden wordt versterkt.

• Flora, fauna en de staat van de natuur zijn goed gemonitord en de gegevens zijn openbaar toegankelijk.

• Gelderland zorgt voor voldoende recreatiemogelijkheden, buiten beschermde natuurgebieden. Het Gelders Natuurnetwerk is geen pretpark. Natuurgebieden worden tussen zonsondergang en zonsopgang gesloten voor recreatie.

• In en rondom Natura 2000-gebieden vindt geen mijnbouwactiviteit (zoals gaswinning of zoutwinning), drainage of wateronttrekking plaats en wordt geen gif, kunst- of drijfmest gebruikt.

• Boven of in natuurgebieden wordt geen ruimte gegeven aan vliegtuigen of lawaairecreatie, zoals drones en helikopters. Alle natuurgebieden worden stiltegebieden.

• Er worden geen vergunningen verleend voor festivals in natuurgebieden.

• Lichtvervuiling in de natuur, bijvoorbeeld door industrie, recreatie, stallen en kassen, wordt aangepakt. • De provincie stimuleert dierenwelzijns-, natuuren milieueducatie.