Schrif­te­lijke vragen Wereld­wa­terdag: vragen over het grond­wa­ter­ver­bruik door Parenco

Indiendatum: 21 mrt. 2024
Antwoorddatum: 7 mei 2024

Papierfabrikant Smurfit Kappa Parenco in Renkum pompt jaarlijks circa 5 miljoen m³ (5 miljard liter)[1] grondwater op voor de productie van grafisch papier en verpakkingskarton.

Parenco ligt op 300 meter van Natura2000-gebied de Veluwe, waar de grondwaterstanden de afgelopen jaren een dalende trend laten zien en beken periodiek en soms permanent droog vallen. Hierdoor verdroogt de natuur en worden beschermde habitats en soorten in hun voortbestaan bedreigd.

Niet voor niets is in de natuurdoelanalyse van de Veluwe voor enkele kernopgaven een “sense of urgency” voor de wateropgave geformuleerd.[2]

Het provinciale herstelprogramma voor het Veluwse beeksysteem[3] noemt het verminderen van grootschalige onttrekkingen een belangrijke sleutelfactor voor het realiseren van de instandhoudingsdoelen en het robuuster maken van de beken.

Parenco heeft onlangs een nieuwe, allesomvattende milieuvergunning (revisievergunning)[4] aangevraagd omdat het op termijn volledig wil overstappen op de productie van verpakkingskarton.

In de MER-stukken[5] bij de vergunningsaanvraag lezen we dat Parenco de komende jaren via het zuiveren en bijmengen van water uit de Nederrijn zo’n 1 miljard liter grondwater wil besparen (fase 1). Op de middellange termijn wil het bedrijf circa 2,5 miljard liter grondwater besparen (fase 2).
Volgens Parenco is 100% grondwaterbesparing niet mogelijk, omdat het demineraliseren en zuiveren van oppervlaktewater voor het voeden van de stoomketels niet efficiënt is. Voor deze toepassing zal daarom altijd 1 miljard liter grondwater nodig zijn volgens de papierfabrikant.[6]

Parenco betaalt sinds 2024[7] een grondwaterheffing van € 0,017 per m3. De inkomsten uit grondwaterheffingen zijn geoormerkt[8] en moeten worden besteed aan het voorkomen en tegengaan van de nadelige gevolgen van onttrekkingen en infiltraties en van onderzoeken in relatie tot het grondwaterbeleid.

In Bijlage 9 “Aanvullend beleid voor grondwateronttrekkingen”[9] bij het Regionaal Waterprogramma lezen we dat de “industrie grondwater (mag) gebruiken als dit voor hoogwaardig gebruik is en efficiënt en effectief gebeurt. Van hoogwaardig gebruik is sprake wanneer het onttrokken grondwater wordt gebruikt voor menselijke consumptie of wanneer het water in direct contact komt met producten die bedoeld zijn voor menselijke consumptie.” (…) Grondwater mag ook “worden gebruikt voor bedrijfsprocessen die niet met een ander soort water kunnen werken, of als het alternatief in strijd is met andere milieudoelstellingen. Bij de vergunningen voor de industrie bekijken we nadrukkelijk of grondwater voor het gevraagde doel geen te waardevolle grondstof is. Vergunningen voor laagwaardig gebruik verlenen we in principe niet. Gebruik van grondwater is laagwaardig als er alternatieven bestaan voor het gebruik van grondwater, zoals inzet van regenwater, oppervlaktewater of gedeeltelijk gezuiverd afvalwater, (…). Aanvragen voor deze toepassingen vergunnen we in principe niet, tenzij het alternatief in strijd is met andere milieudoelstellingen.”
Een van de afwegingen die bij vergunningverlening wordt gemaakt is dat er “geen enkele aantasting (mag) zijn van waterhuishoudkundige omstandigheden van (grond)waterafhankelijke natuurwaarden in Natura 2000-gebieden.”

De Partij voor de Dieren heeft de volgende vragen aan het college:

1. Waar kunnen wij het meest recente waterbesparingsplan[10] vinden dat Parenco heeft ingediend?
   
   Antwoord:
   Het betreft ‘Rapport Waterbesparingsplan Smurfit Kappa Parenco’ d.d. 5 januari 2023. Omdat het rapport mogelijk onderdelen bevat die op grond van de Wet Open Overheid (WOO) niet openbaar gemaakt kunnen worden, wordt het rapport ter inzage gelegd bij de griffie.
   
2. Bent u van mening dat Parenco zich met de maatregelen in dit waterbesparingsplan voldoende heeft ingespannen om grondwater te besparen? Graag een toelichting.
   
   Antwoord:
   Ja. In het waterbesparingsplan is uitgebreid de waterbalans per procesonderdeel beschreven. Dit geeft een helder beeld van de waterbesparingsmogelijkheden. Een grote stap in de waterbesparing zou zijn als papiermachine PM1 omgebouwd kan worden van publicatiepapier naar verpakkingspapier. Op dit moment lopen hier de procedures voor. Door de veranderingen in de papiermarkt is 1 ontinktlijn uit bedrijf genomen wat samen met een aantal kleine procesoptimalisaties en good housekeeping al heeft geleid tot waterbesparing van 10%.
   Van de 2 papiermachines en pulp and energy zijn de waterbesparingsmaatregelen in beeld gebracht. De waterbesparingsopties zijn beoordeeld op economische, technische, milieuhygiënische en organisatorische haalbaarheid. Eén maatregel, het vervangen van de sproeikoppen door waterbesparende sproeikoppen, zal op korte termijn worden doorgevoerd en de overige zijn in onderzoek.
   Het bijmengen van oppervlaktewater als aanvullende bron op de grondwateronttrekking geeft verreweg de grootste besparing en wordt onderzocht op haalbaarheid en zal worden gepresenteerd in het haalbaarheidsonderzoek.
   
3. Heeft Parenco het haalbaarheidsplan[11] voor de inzet van oppervlaktewater als proceswater al ingediend? Zo ja, waar kunnen wij dit raadplegen en wat is het oordeel van het college over dit plan?
   
   Antwoord:
   Ja. Het haalbaarheidsplan is door Parenco op 11 januari 2024 ingediend. Het betreft ‘ ‘Waterbesparingsplan: resultaten haalbaarheid’ d.d. 4 januari 2024. Omdat het rapport mogelijk onderdelen bevat die op grond van de Wet Open Overheid (WOO) niet openbaar gemaakt kunnen worden, wordt het rapport ter inzage gelegd bij de griffie.
   Wij hebben geconcludeerd dat het plan niet voldoet aan de gestelde voorwaarden en hebben Parenco tot uiterlijk 1 juni 2024 de tijd gegeven dit te herstellen.
   
4. Vindt u dat het tijdspad dat Parenco voorstelt om op termijn 1 tot 2,5 miljard liter grondwater te vervangen door oppervlaktewater te rechtvaardigen is, gelet op de urgentie van de droogvalproblematiek van de Renkumse beken? Graag een toelichting.
   
   Antwoord:
   Het aangevulde haalbaarheidsonderzoek zal door ons beoordeeld worden waarbij ook het voorgestelde tijdspad wordt betrokken. Naast de technische en economische haalbaarheid zal ook de droogteproblematiek in het algemeen en de droogvalproblematiek van de Renkumse beken in het bijzonder hier een rol in spelen.
   
5. Kan Parenco volgens u volstaan met het argument dat het demineraliseren en zuiveren van oppervlaktewater voor de stoomketels economisch niet haalbaar is, om af te zien van 100% grondwaterbesparing? Graag een toelichting.
   
   Antwoord:
   Wij nemen aan dat dit onderdeel is van het haalbaarheidsplan zoals bedoeld onder 3 en welke uiterlijk 1 juni door Parenco bij ons zal worden ingediend. Tevens is dit onderdeel van het herziene MER van 31 december 2023 waarop nog aanvullingen door Parenco moeten worden gedaan. Wij betrekken de conclusies bij de beoordeling van het haalbaarheidsonderzoek zoals bedoeld onder 3.
   
6. Hoeveel liter grondwater heeft Parenco in 2022 en in 2023 feitelijk onttrokken en is er, gelet op motie 21M87[12], al sprake van vergunde overruimte die kan worden ingetrokken?
   
   Antwoord:
   In 2022 heeft Parenco feitelijk 5.044.739.000 liter grondwater onttrokken en in 2023 4.619.670.000 liter. Dit is 89% respectievelijk 81% van de vergunde hoeveelheid die jaarlijks door Parenco mag worden onttrokken op basis van de huidige vergunning op grond van de Waterwet. De Waterwet is per 1 januari 2024 opgegaan in de Omgevingswet, onderdeel wateractiviteit. Nu in 2021 88% van de vergunde capaciteit is gebruikt, is er in principe sprake van overruimte zoals bedoeld in 21M87 die voor intrekking in aanmerking komt. Echter, nu in de lopende revisieprocedure milieu een verdergaande besparing op het grondwatergebruik wordt voorgesteld, ligt het voor de hand de grondwateronttrekkingsvergunning aan te passen aan deze hoeveelheid.
   
7. Ziet u deze bestuursperiode nog ruimte om de grondwaterheffing verder te verhogen nu te verwachten valt dat de kosten voor het voorkomen en tegengaan van de nadelige gevolgen van grondwateronttrekkingen nog verder zullen toenemen?
   
   Antwoord:
   Bij de Begroting 2024 is besloten de grondwaterheffing te verhogen naar € 17 per 1.000 m³, zoals ook was aangekondigd in de Perspectiefnota 2024. Eventuele verdere verhoging is in beginsel mogelijk maar zal gebaseerd moeten zijn op een raming van de te verwachten uitgaven. Immers de grondwaterheffing is een bestemmingsheffing waarbij inkomsten en uitgaven in balans moeten zijn. Zoals in de Perspectiefnota 2024 is verwoord beoordelen wij in de komende jaren of verdere bijstelling van de heffing wenselijk en mogelijk is.
   
8. Ziet u mogelijkheden om op grond van artikel 8.5 van het Omgevingsbesluit[13] voorschriften over een financiële zekerheid op te nemen in de revisievergunning van Parenco, zodat natuurschade als gevolg van grondwateronttrekkingen kan worden verhaald op Parenco?
   
   Antwoord:
   Parenco heeft op 22 december 2023 revisie aangevraagd van de milieuvergunning. Omdat deze aanvraag nog voor de invoering van de Omgevingswet per 1 januari 2024 is ingediend moet deze volgens de oude Wet algemene bepalingen omgevingsrecht worden behandeld en is artikel 8.5 van het Omgevingsbesluit niet bruikbaar.
   
9. Zijn er nog andere voorschriften die in de vergunningen van Parenco kunnen worden opgenomen om ervoor te zorgen dat Parenco het gebruik van grondwater zo snel mogelijk afbouwt?
   
   Antwoord:
   De vergunning van Rijkswaterstaat (RWS) voor het onttrekken van water uit de Nederrijn en de (nog af te geven) revisievergunning voor milieu geven de aard en omvang van de activiteiten aan die zijn toegestaan, alsmede de voorwaarden waaronder. Voor de duidelijk is het goed hier te benadrukken dat een milieu-effectrapportage (mer) die ten grondslag ligt aan de aanvraag om milieuvergunning altijd breed van opzet is en in dit geval ook het ge- en verbruik van het grondwater beschouwd. De feitelijke onttrekking van het grondwater en daarmee ook de begrenzing is echter geen onderdeel van de revisievergunning maar van de vergunning krachtens de Waterwet, nu de Omgevingswet wateractiviteit. De nog te maken afspraken naar aanleiding van het haalbaarheidsonderzoek, zoals bedoeld onder vraag 3, zullen geborgd worden in deze vergunning voor het onttrekken van grondwater. Dit zal gebeuren door aanvullende voorschriften op te nemen en zodoende de tijdige (gedeeltelijke) omschakeling naar een alternatief voor het huidige verbruik van grondwater ook te kunnen afdwingen mocht dit nodig blijken.
   
10. Hoe kan het dat de boringsvrije zone van de Vitens-drinkwaterwinning Wageningse Berg mogelijk binnen de grenzen van het SK Parenco-terrein komt te liggen als Parenco maximaal 1,14 miljoen m³ grondwater zou onttrekken?[14] En kan dit voor Parenco een reden zijn om juist meer grondwater te blijven onttrekken?
    
    Antwoord:
    De boringvrije zone is de zone waarbij het grondwater dat onder een beschermende bodemlaag zit binnen 25 jaar bij een winput van Vitens is. Parenco onttrekt het grondwater vanonder dezelfde bodemlaag als Vitens. De onttrekking van Parenco beïnvloedt daardoor de contour van de boringvrije zone van Vitens. Wanneer Parenco minder grondwater onttrekt verandert de contour. Die moet dan opnieuw worden berekend. Mogelijk blijkt daaruit dat een deel van het Parenco- terrein binnen de contour van de boringvrije zone komt te liggen. Als dat daadwerkelijk het geval is dan heeft dat slechts beperkte consequenties voor Parenco. Belangrijkste is dat de toepassing van bodemenergie onder de beschermde bodemlaag van geothermie niet is toegestaan daar waar dat nu wel is toegestaan.
    
11. Kunt u gelet op de informatie in bijlage 9 bij het Regionaal Waterprogramma uitleggen hoe u bij de vergunningverlening aan Parenco tot de afweging bent gekomen dat grondwater geen te waardevolle grondstof is om door Parenco als proceswater te worden gebruikt?
    
    Antwoord:
    Bedoelde afweging heeft niet plaatsgevonden omdat vergunningverlening heeft plaatsgevonden in de periode voorafgaande aan de vaststelling van het Regionaal Waterprogramma. Vergunning voor het onttrekken van grondwater is verleend bij besluit van 24 maart 1987, aangepast aan een uitspraak van de Raad van State bij besluit van 15 september 1993.
    
12. Kunt u uitsluiten dat de grondwateronttrekkingen door Parenco de waterhuishoudkundige omstandigheden van de (grond)waterafhankelijke natuurwaarden van de Veluwe aantasten? Zo nee, op grond van welke afweging mag Parenco dan toch 5,7 miljard liter grondwater per jaar oppompen?
    
    Antwoord:
    Dat is zeker niet uit te sluiten. Bij eerdere besluitvorming is daar ook van uitgegaan maar zijn telkens waterhuishoudkundige omstandigheden en natuurwaarden in overweging genomen, evenals de economische belangen van Parenco. In de afwegingen onder de destijds geldende wettelijke kaders en het destijds geldende beleid is de onttrekking toegestaan.
    
13. Is er ooit onafhankelijk onderzoek uitgevoerd naar de (mogelijke) gevolgen van de grondwateronttrekkingen door Parenco voor de grondwaterstand, de watervoerendheid van de nabijgelegen beken en de grondwaterafhankelijke natuur? Zo ja, waar kunnen wij dit raadplegen? Zo nee, waarom niet?
    
    Antwoord:
    Ja. Het betreft ‘Effectstudie van grondwateronttrekkingen papierfabrieken’ d.d. 16 november 2009. Omdat het rapport mogelijk onderdelen bevat die op grond van de Wet Open Overheid (WOO) niet openbaar gemaakt kunnen worden, wordt het rapport ter inzage gelegd bij de griffie.
    
14. Waarom is er in het kader van de natuurvergunning[15] van Parenco geen beoordeling verricht van de mogelijke effecten van grondwateronttrekkingen voor de natuur, zoals wel is gedaan in het kader van de natuurvergunning van papierproducent Sappi in Maastricht?[16]
    
    Antwoord:
    De Veluwe is op 24 maart 2000 aangewezen als Natura 2000-gebied. Op dat moment beschikte Parenco reeds over een vergunning voor het oppompen van 5,7 miljoen m3 grondwater. Deze hoeveelheid is vastgelegd in de natuurvergunning van 1 september 2011.
    
15. Waarom kan Sappi het proceswater wel volledig uit de rivier halen en Parenco niet?
    
    Antwoord:
    Navraag bij Sappi levert op dat het Maaswater na reiniging van voldoende kwaliteit is voor de productieprocessen bij Sappi. Grondwater wordt enkel nog ingezet bij de warmtekrachtcentrale. Provincie Limburg geeft desgevraagd te kennen dat Sappi Maastricht in de loop der jaren aanmerkelijk minder grondwater is gaan winnen zonder dat het nodig was op basis van de vergunning. Voor zover bekend is er geen actie vanuit de provincie Limburg geweest om het grondwatergebruik te verminderen. De reden achter de reductie van het grondwaterverbruik kan alleen goed beantwoord worden door vergaand inzicht te krijgen in de gekozen productieprocessen en redenen voor deze keuze. Beide zijn onderdeel van de (historische gegroeide) bedrijfsvoering en vallen daarmee buiten ons beoordelingskader en onze invloedssfeer.
    
16. Vindt u dat er aan de rand van een kwetsbaar natuurgebied waarvoor een “sense of urgency” voor de wateropgave is geformuleerd überhaupt nog plaats is voor een bedrijf dat ieder jaar miljarden liters grondwater oppompt?
    
    Antwoord:
    Nee, wij vinden het wenselijk dat Parenco op termijn geheel of grotendeels overstapt op een andere waterbron dan grondwater. Vandaar dat wij de vergunning voor het onttrekken van grondwater begin 2022 ook ambtshalve hebben aangepast door voorschriften op te nemen over een waterbesparingsplan als bedoeld in vraag 1 en een haalbaarheidsonderzoek als bedoeld in vraag 3.
    

Danielle van de Weerd,

Partij voor de Dieren

[1] Smurfit Kappa Parenco heeft een grondwateronttrekkingsvergunning voor maximaal 5,7 miljoen m3 per jaar (5,7 miljard liter) https://repository.officiele-overheidspublicaties.nl/externebijlagen/exb-2021-54259/1/bijlage/exb-2021-54259.PDF

[2] https://gelderland.notubiz.nl/document/13018920/1/Bijlage+6j+Natuurdoelanalyse+Veluwe, pagina 3.

[3] https://media.gelderland.nl/Herstelprogramma_Beken_GS_mei_2023_weblr_3c88eb43e4.pdf?updated_at=2023-05-09T13:42:52.181Z

[4] https://www.odregioarnhem.nl/wp-content/uploads/sites/5/2024/01/Publieksvriendelijke-samenvatting-vergunningsaanvraag-SK-Parenco.pdf

[5] https://zoek.officielebekendmakingen.nl/prb-2024-441.html

[6] https://commissiemer.nl/projectdocumenten/011929_3593_Water_SKP.pdf

[7] https://begrotingscyclus.gelderland.nl/document/2024/Perspectiefnota/hoofdstuk/35d90000-5601-0050-1902-08db1e4c7ebb

[8] https://www.infomil.nl/onderwerpen/lucht-water/handboek-water/wetgeving/waterwet/financiele/provinciale/

[9] https://assets.foleon.com/eu-central-1/de-uploads-7e3kk3/3974/bijlage_9_aanvullend_beleid_voor_grondwateronttrekkingen.2fd8aa7029d2.pdf

[10] https://repository.officiele-overheidspublicaties.nl/externebijlagen/exb-2022-2145/1/bijlage/exb-2022-2145.PDF

[11] Zie voetnoot 10

[12] https://gelderland.stateninformatie.nl/document/10943911/1

[13] https://iplo.nl/regelgeving/instrumenten/omgevingsvergunning/vergunningvoorschriften-financiele-zekerheid/vergunningvoorschriften-financiele-zekerheid/

[14] https://repository.officiele-overheidspublicaties.nl/externebijlagen/exb-2024-1610/1/bijlage/exb-2024-1610.pdf

[15] https://repository.officiele-overheidspublicaties.nl/externebijlagen/exb-2014-14251/1/bijlage/exb-2014-14251.pdf

[16] https://repository.officiele-overheidspublicaties.nl/externebijlagen/exb-2018-4124/1/bijlage/exb-2018-4124.pdf