Schrif­te­lijke vragen over massale vissterfte in de Berkel door breuk in pers­leiding

Indiendatum: nov. 2018
Antwoorddatum: 11 dec. 2018

De vragen met beantwoording:

1: Wanneer is de provincie over de ramp geïnformeerd, en hoe is de provincie erbij betrokken?

Het waterschap heeft ons 5 november 2018 van de calamiteit op de hoogte gebracht en heeft ons voortdurend geïnformeerd evenals de Omgevingsdienst Achterhoek (ODA).

2: Volgens berichten in de media zal het jaren duren voordat de vispopulaties van deze ramp zijn hersteld. Hoeveel dieren zijn direct of indirect getroffen door deze breuk, en zijn daar ook bijzondere soorten bij, bijvoorbeeld van de rode lijst?

Algemeen: Voor een goedebeantwoording van de vraag geven wij eerst aan wie welke rol ofbevoegdheid heeft bij het optreden van deze calamiteit rondom debreuk van de persleiding. Het waterschap Rijn en IJssel is eigenaarvan de persleiding en is obv de Waterwet bevoegd gezag voor hetoppervlaktewater van de Berkel en ook lozingen op de Berkel.Daarnaast is het Waterschap bevoegd gezag op basis van de Wetalgemene bepalingen Omgevingsrecht (Wabo); de breuk betreft namelijkeen calamiteit “buiten inrichting”. Het waterschap is dan ookprimair verantwoordelijk met betrekking tot de calamiteit. Hetwaterschap dient op basis van de Wet natuurbescherming te voldoen aande zorgplicht. Op grond van de Gedragscode van de Unie vanWaterschappen is het aan het waterschap om de nodige maatregelen tenemen. Hierbij treedt het waterschap direct in overleg met de ecoloogover de werkwijze in deze situatie die in redelijkheid en billijkheidhet meeste recht doet aan de bescherming van de juridisch beschermdesoorten. De provincie is bevoegd gezag in het kader van de WetNatuurbescherming. De wet zegt echter niets expliciet overcalamiteiten, wel over de algemene zorgplicht. De provincie ziet toeop naleving van de zorgplicht. Verder is de provincie bevoegd omherstelmaatregelen op te leggen voor soorten die op grond van de WetNatuurbescherming (Wnb) beschermd zijn.

Antwoord specifiek voor vraag 2:

Zoals bij de algemene toelichting aangegeven, is onze rol bij deze calamiteit beperkt tot toezien of het waterschap handelt overeenkomstig de Gedragscode voor het omgaan met soorten in het kader van de Wet Natuurbescherming (Wnb). Het is niet vastgesteld dat er soorten zijn getroffen die opgrond van de Wnb beschermd zijn. We zullen toetsen of het herstelplan voldoet.

3: Waarom is de persleiding niet direct afgesloten toen het lek werd ontdekt?

De provincie is niet de eigenaar van de persleiding en is niet bevoegd gezag in het kader van de Wet algemene bepalingen Omgevingsrecht. Dat is het waterschap; het waterschap is verantwoordelijk voor de gemaakte afwegingen en keuzes met betrekking tot de persleiding.

4: Volgens een bericht van de NOS komen breuken van persleidingen meerdere keren per jaar voor. Hebben de zuivelfabrieken geen noodscenario voor deze situatie? Was het niet mogelijk de capaciteit van de fabriek tijdelijk wat te beperken en het afvalwater via het gewone riool te laten gaan en/of via tankwagens te vervoeren?

De breuk heeft plaatsgevonden buiten de inrichting van Friesland Campina in een leiding van het waterschap. Wij hebben, als bevoegd gezag, geen voorschriften in de vergunning opgenomen in relatie tot calamiteiten. De provincie heeft geen rol gehad bij de gemaakte afwegingen en keuzes met betrekking tot de aanpak van de situatie van de persleiding buiten de inrichting. Dat is gebeurd door het waterschap, als primaire verantwoordelijke met betrekking tot deze calamiteit.

5: In het bericht van de NOS staat dat volgens een beleidsadviseur van het waterschap de vissen al dood waren toen het lek maandag 5-11 werd ontdekt. Maar technisch is het mogelijk een breuk in zo’n belangrijke persleiding binnen enkele minuten te ontdekken. Is dat ook gebeurd, en is toen direct actie ondernomen ? Hoe kunnen dan de vissen zo snel dood zijn geweest?

Zie antwoord op vraag 3.

6: Het waterschap heeft dinsdag en/of woensdag een of meerdere beluchters in het water geplaatst, voor extra zuurstof, maar deze zouden onvoldoende gewerkt hebben. Hoe is het aantal beluchters berekend dat passend is bij deze proceswaterstroom en dit wateroppervlak, en waarom werkten de beluchters onvoldoende?

Dat is ons niet bekend, het waterschap is verantwoordelijk voor de gemaakte afwegingen en keuzes met betrekking tot deze maatregelen.

7: Hoeveel bedrijven zijn er naast de twee zuivelfabrieken in Lochem en Borculo nog meer op de persleiding aangesloten?

Dat is ons niet bekend, het waterschap is eigenaar van de persleiding.

8: Volgens een artikel had het proceswater een temperatuur van 40 graden. Het gaat om honderden kubieke meters per uur. Hoeveel vermogen (warmte) verdwijnt er op deze manier in de Berkel? Zijn de bedrijven niet verplicht (best beschikbare technieken) de warmte terug te winnen om zo het energieverbruik te verminderen?

Ons is niet bekend hoeveel vermogen is verdwenen in de Berkel. Voor Friesland Campina geldt, als deelnemer van de Meerjarenafspraken Energieefficiëntie (MJA), de wettelijke plicht voor een zuinig gebruik van energie via de EEP's (Energie Efficiëntie Plan). Het bevoegd gezag speelt geen rol bij het tot stand komen van het EEP bij ETSbedrijven. Friesland Campinaeen ETSbedrijf; ETS is een marktinstrument waarmee de EU de uitstoot van broeikasgassen kosteneffectief wil verminderen. De Nederlandse Emissie-autoriteit (NEa) houdt toezicht op de naleving van de verplichtingen door bedrijven. Het bevoegd gezag mag bij vergunningverlening toetsen aan de Best Beschikbare Technieken (BBTconclusies). In de laatste beoordeling is geen aanleiding gezien om extra maatregelen op te leggen. Verder zijn bedrijven verplichtmaatregelen te nemen die binnen 5 jaren terug te verdienen zijn.

9: Het proceswater bevat eiwitten en mest. Kan de melkfabriek deze stoffen er zelf niet beter uit filteren, zodat er bij breuken als deze geen rampen gebeuren?

Wij hebben, als bevoegd gezag voor Friesland Campina, geen voorschriften in de vergunning op genomen die betrekking hebben op bedrijfsprocessen in relatie tot calamiteiten.

10: De persleiding is niet direct afgesloten, omdat dat hinderlijk zou zijn voor de melkfabriek. Als de persleiding zo belangrijk is, is het dan niet beter bijvoorbeeld twee leidingen met ieder de halve capaciteit te gebruiken, zodat bij een breuk de getroffen leiding meteen kan worden gesloten?

Zie antwoord op vraag 3.

11: Als er rode-lijstsoorten getroffen zijn, komen er dan extra maatregelen om deze soorten er weer bovenop te helpen, en wie zal dat betalen?

Het gebied wordt hersteld naar de staat als vóór de leidingbreuk. Vanwege de zorgplicht is dit voldoende en zijn extra maatregelen wettelijk niet verplicht. De provincie Gelderland is bevoegd om herstelmaatregelen op te leggen voor soorten die op grond van de Wet Natuurbescherming (Wnb) beschermd zijn. We zullen toetsen of het herstelplan voldoet.

12: Rond Lochem ligt een groot intrekgebied voor drinkwaterwinning. Kan de ramp gevolgen hebben voor de drinkwaterkwaliteit?

Nee, er is geen risico voor de drinkwaterwinning Lochem.

13: Vrijwilligers zijn druk doende geweest om vissen over te zetten naar schoon water. Heeft het waterschap of de provincie daar ook met beroepsmensen aan meegeholpen, of had het waterschap de vissen al opgegeven?

Het waterschap dient met betrekking tot deze calamiteit te voldoen aan de zorgplicht op basis van de Wet natuurbescherming. Daartoe behoort het wegvangen/overzetten van nog levende vissen. Het waterschap heeft vis in samenwerking met een beroepsvisser en de lokale visverenigingen zoveel als mogelijk gevangen en overgezet naar de Berkel bovenstrooms van Lochem.

14: Hoeveel kilometer persleidingen ligt er in Gelderland, en hoeveel daarvan ligt bij gevoelige natuurgebieden, drinkwaterintrekgebieden, oppervlaktewateren, etc.?

Deze informatie is ons niet bekend.

15: Wordt er van dit soort situaties een evaluatierapport gemaakt, en kunt u ons op de hoogte brengen als er over deze situatie een rapport beschikbaar komt?

Het Waterschap zal een evaluatie uitvoeren en de provincie hierbij betrekken.

De documenten met vragen en antwoorden zijn ook gepubliceerd op de site van de Provincie Gelderland.